1.0 KONSEP GEOMORFOLOGI
Istilah Geomorfologi ialah satu perkataan gabungan
dari Yunani iaitu Geo bermaksud bumi, morphe bermaksud bentuk dan logos ialah kajian. Apabila ketiga-tiga perkataan
ini digabungkan bermaksud “Kajian
Bentuk Bumi”. Ia dikaitkan tentang proses-proses yang berlaku
secara semula jadi ke atas fizikal daratan dan lautan dan pada akhirnya
membentuk bentuk muka bumi yang baru iaitu pemukaan yang terhasil adalah jauh
berbeza dengan pembentukan asalnya. Menurut Hjulstrom (1935), menyatakan “Geomorfologi ialah satu bidang sains bumi yang
mengkaji interaksi antara proses, factor dan bentuk di permukaan bumi secara
saintifik”. Proses Geomorfologi
ialah semua proses fizikal, kimia dan biologi yang membentuk , memperkembang
dan mengubah bentuk muka bumi serta terbahagi kepada dua iaitu endogenik dan
eksogenik. Proses endogenik berpunca dari dalam bumi seperti pergerakan plat
tektonik, lipatan kerak bumi, gelinciran, gempa bumi, gunung berapi dan
aktiviti igneus serta metamorfosisme batuan. Manakala proses eksogenik merujuk kepada semua proses
pembentukan bentuk muka bumi di permukaan bumi yang berkaitan dengan tenaga
yang berpunca daripada luaran bumi khususnya tenaga matahari . Antara
proses-proses tersebut ialah luluhawa, hakisan, pengangkutan bahan, pemendapan
bahan dan pergerakan jisim.
2.0 KONSEP GEOMORFOLOGI BERDASARKAN KEPADA SATU
CONTOH PROSES PEMBENTUKAN BENTUK MUKA BUMI YANG KHUSUS.
2.1 Pembentukan Gunung Berapi
Gambarajah 1: Gunung berapi
Gunung berapi boleh terbentuk apabila berlakunya
pertembungan dua plat. Pertembungan ini menyebebkan salah satu plat terjunam ke
bawah plat yang lain. Zon terbenam ini akan menjadi cair kerana suhu yang
sangat panas di bawah kerak bumi. Bahagian cair ini menambah magma di mantel
dan seterusnya mengalir keluar ke permukaan bumi menjadi gunung berapi.
Ahli sains menjelaskan bahawa tonggak batuan mantel
yang dipanaskan dan naik secara perlahan ke permukaan bumi. Kenaikan magma ke
permukaan bumi dianggarkan 13 cm hingga 15 cm setahun. Apabila kepulan magma
naik sampai ke permukaan bumi, gunung berapi akan terbentuk. Proses pembentukan
gunung berapi ini dipanggil titik panas (hotspots). Gambarajah 2 di bawah
menunjukkan ketiga-tiga pembentukan gunung berapi.
.jpg)
Gambarajah 2: Pembentukan Gunung Berapi
Pembentukan gunung berapi terbentuk apabila hasil daripada batu-batan
cair yang panas dan terkumpul di bawah kerak bumi. Keadaan suhu yang sangat
panas di bawah kerak bumi menyebabkan batu-batan menjadi cair. Batu-batan cair
ini dikenali sebagai magma. Magma merupakan larutan silika bersuhu tinggi yang kompleks dan merupakan asal semua batuan
beku. Magma berada dalam tekanan tinggi dan kadang
kala meletus keluar melalui lohong gunung
berapi dalam bentuk aliran lava atau
letusan gunung berapi. Magma terkumpul dalam di dalam perut
bumi dan mengandung komposisi yang berlainan menurut tempat magma itu didapati.
.jpg)
Gambar rajah 3: Magma di bawah kerak bumi
Salah satu penyebab gunung meletus
adalah Magma, dimana magma tersebut yang menjadi sumber ledakan gunung berapi.
Magma adalah cairan pepejal yang terdapat di dalam lapisan bumi dengan suhu
yang sangat tinggi, iaitu sekitar lebih dari 1000 °C. Cairan magma yang
keluar dari dalam bumi disebut sebagai lava. Suhu lava yang dikeluarkan
boleh mencapai 700 - 1200 °C.
Gambar rajah 4: Lava
mengalir keluar
Lavanya boleh mengalir sejauh 90 km. Gunung berapi meletus kerana
enapan magma yang sangat panas di dalam perut bumi dipaksa
keluar oleh gas yang bertekanan tinggi. Letusan gunung berapi yang membawa
batu dan abu boleh menyembur sejauh 18 km atau lebih.
Gunung berapi dibahagikan kepada beberapa jenis bergantung kepada jenis
dan kelikatan magma yang membentuk gunung berapi itu. Antara jenis-jenis gunung
berapi adalah seperti berikut :-
2.2.1 Gunung berapi lava asid
Ciri-ciri gunung berapi lava asid
adalah mempunyai cerun yang curam, letusan yang sangat kuat dan lava sangat
likat dan mengalir secara perlahan. Contohnya Gunung berapi Vesurvius di Itali.
Gunung berapi lava bes mempunyai
ciri-ciri seperti cerun landai, lavanya sangat panas, cair dan mengalir dengan
laju. Contohnya Gunung Mauna Loa di Hawai.
Gunung berapi ini
dikenali sebagai stratokun kerana mempunyai kon utama yang terbina dari abu dan
lava serta kon-kon kecil terbentuk di cerun-cerun kon utama. Kon kecil ini
dikenali kon perasit. Misalnya gunung berapi komposit yang terdapat di Gunung
Fuji di Jepun.
Gunung berapi ini
terbentuk dari letupan yang sangat kuat dan mengeluarkan bahan piroklas seperti
lapili, abu, bom, serpihan kecil dan gas. Bahan piroklas akan jatuh di sekitar
lohong dan membentuk cerun yang curam. Misalnya Gunung Paicutin di Mexico.
2.3 Bentuk muka bumi oleh gunung
berapi.
Apabila magma disejukkan di dalam bumi sebelum dikeluarkan, magma ini
akan membentuk pelbagai bentuk muka bumi yang dikenali sebagai bentuk muka bumi
jalar dalam. Bentuk muka bumi jalar dalam jalar dalam akan kelihatan apabila
pergerakan air dan perubahan iklim telah menghakis dan mendedahkannya pada
permukaan bumi. Antara jenis-jenis bentuk muka bumi jalar dalam seperti:
- Sil
- Daik
- Batolitos
- Lakolitos
- Lapolitos
- Paklitos
Gambarajah 5 di bawah menunjukkan bentuk muka bumi yang terdapat pada
gunung berapi.
.jpg)
Gambarajah 5: Bentuk muka bumi jalar dalam
|
|
1. Magma besar
2. Batu dasar 3. Penyalur (Conduit) 4. Asas 5. Sill 6. Paip cabang 7. Lapisan abu dari gunung berapi 8. Sisi |
9. Lapisan lava dari gunung berapi
10. Tengkuk 11. Kon parasit 12. Aliran lava 13. Bukaan 14. Kawah 15. Kepulan abu |
2.3.1 Sil
Sil adalah batuan igneus yang berkedudukan selari
dengan lapisann rata. Sil mempunyai ketebalan berbeza-beza dari beberapa meter.
Sil yang mengalami penggondolan akan membentuk air terjun atau jeram jika ia
merentasi sungai.
2.3.2 Daik
Daik ialah batuan jalar dalam yang terbentuk
apabila magma yang menaik telah membeku di dalam rekahan batuan. Biasanya ia
bersudut tepat dengan lapisan rata dan membentuk tembok tegak. Daik yang
terdedah akan membentuk rabung atau permatang yang kukuh. Daik juga mewujudkan
air terjun atau jeram di dalam sungai serta membentuk tebing tinggi di pinggir
laut. Contohnya, pantai selatan Cheng Chau di Hong Kong.
2.3.3 Batolitos
Batolitos ialah batuan jalar dalam yang sangat
besar dan terletak paling jauh dari permukaan bumi. Batolitos yang terdedah
akan membentuk banjaran gunung yang besar, menara dan bukit-bukit yang
terpencil. Contohnya, Dartmoor Dome di England dan gunung Ledang di Semenanjung
Malaysia.
2.3.4 Lakolitos
Berbentuk kubah dan terdapat selari dengan rataan lapis. Jika terdedah
akan membentuk bukit bulat yang rendah. Contohnya, Gunung Henry di Utara Amerika
Syarikat.
2.3.5 Lapolitos
Terbentuk daripada magma jalar dalam yang telah
membeku di dalam kerak bumi secara mendatar dan membentuk piring. Bahagian atas
di sebelah tengah lapolit ini membentuk satu lembangan cetek. Contohnya, Bushreld
Compleks di Transvaal Afrika Selatan.
2.3.6 Paklitos
Berbentuk seperti kanta dan terjadi secara mendatar di antara lapisan
lipatan batuan di puncak lintap mungkum atau di bawah bahagian lintap lendut.
Contohnya, Bukit Corndon di England.
Contohnya pembentukan Gunung Merapi (ketinggian puncak 2.968 m)
adalah sebuah gunung berapi di Jawa
Tengah, Indonesia.
Ia merupakan gunung berapi yang paling aktif di Indonesia dan telah
meletus sebanyak 69 kali semenjak 1548. Gunung berapi ini
berdekatan dengan bandaraya Yogyakarta, Indonesia. Penduduk
tinggal di hilir gunung berapi dan perkampungan penduduk ini berada pada
kedudukan paling tinggi iaitu pada 1700 m di atas paras laut. Oleh kerana bahaya
kepada semua penduduk ini, ia telah dikenali sebagai Gunung Berapi Dekad i. Terdapat
satu lagi gunung berapi Indonesia yang hampir sama namanya iaitu Gunung Marapi, di Sumatera
Barat.
Gunung Merapi merupakan gunung berapi yang paling muda di selatan Jawa.
Ia terletak pada zon kelinciran, di mana plat Indo-Australian menggelincir ke bawah plat Eurasian. Ia merupakan salah
satu dari 129 gunung berapi aktif di Indonesia. Analisis stratigrafi
mendedahkan bahawa letusan di kawasan Merapi bermula kira-kira 400,000 tahun
yang lalu, dan sehingga kira-kira 10,000 tahun yang lalu, letusan lazimnya
sangat kerap dan lava yang
dikeluarkan adalah dari lava jenis basalt. Semenjak itu,
letusan menjadi lebih kuat letupannya, dengan lava andesitnya yang likat
biasanya menjanakan kubah lava. Biasanya, letusan
kecil berlaku setiap dua atau tiga tahun, dan yang lebih besar akan berlaku
setiap 10-15 tahun sekali atau lebih. Letusan penting, biasanya menyebabkan
ramai terkorban, dan ini telah berlaku pada tahun 1006, 1786, 1822, 1872 (letusan yang
paling dahsyat dalam sejarah terkini) dan 1930 sebanyak 13 kampung musnah dan 1,400 orang terbunuh oleh aliran lava.
RUJUKAN
Strahler, A.N.1978. Geografi Fizikal . Kuala
Lumpur: John Wiley and Sons.
M Knight, T.L.1992. Essentials of Physical Geography. New Jersey: Prentice Hall.
King, C.A.M.1976. Landforms and Geomorphology. Longman.
0 comments:
Post a Comment